ÇOMÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vedat Çalışkan ile Bakü Devlet Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aydın İbrahimov tarafından hazırlanan ''Gelibolu 1921, Türk Rus Kardeşliği 104 Yaşında'' adlı fotoğraf sergisinin açılışı, Çanakkale Belediyesi Sergi Salonu'nda 16 Eylül 2025 tarihinde saat 16.00'da gerçekleştirilecek. Sergi 16-23 Eylül 2025 tarihleri arasında ziyaretçilere açık olacak.

Aynı gün (16 Eylül 2025), Çanakkale Belediyesi Konser Salonu'nda saat 20.00'de ''Rusya'dan Çanakkale'ye, Çanakkale'den Dünyaya Sevgilerle'' adlı uluslararası konser düzenlenecek. Rusya'dan gelen Singing Bus (Şarkı Söyleyen Otobüs) grubu ile Çanakkale Barış Korosu, birlikte sahne alarak sanat severlerle buluşacak. 

Ruslar ve Çanakkale

Bolşevik devrimi sonrasında çıkan iç savaş sürecinde gerçekleşen Beyaz Rusların uluslararası göçü 20. yüzyılın en önemli olaylarından biri halini aldı. Beyaz Rusların yoğun bir şekilde göç ettiği yerlerin başında Türkiye geldi. Bu göçler sonucunda Beyaz Ruslar’ın İstanbul yaşamı genel olarak çok iyi biliniyor. Fakat Beyaz Ordu’nun General Kutepov yönetimindeki 1. Kolordusundaki askerler ve ailelerinin Gelibolu yaşamı, yakın bir tarih olmasına karşın Türkiye’de iyi bilinen bir konu değildi. Zaman içinde Ruslar’a ait izlerin ve kültürel peyzajın kaybolması nedeniyle, günümüzde Gelibolu’da bile geçmişin bu misafirlerini hatırlayanlar yoktu. Oysa yaklaşık 30 bin Beyaz Rus'un, Gelibolu’da toplumsal ve kültürel yaşamı derinden etkileyen ve 3 yıl süren (22 Kasım 1920-5 Mayıs 1923) bir hayatı olmuştu. Rusların zorunlu ''Gelibolu gurbeti'' esasen kısa sürmesine karşın, o dönemde Gelibolu’da yaşananların anlamı büyüktü. Bu anlam, Türkiye ve Rusya toplumlarının dostluğu bakımından günümüze ulaşan etkilere sahip. 

1923’e kadar Gelibolu’dan dünyanın çeşitli ülkelerine dağılan Beyaz Ruslar, yaşadıkları çeşitli zorluklara rağmen Gelibolu’daki geçmişleri ile her zaman gurur duydu. Gelibolu’yu bir doğum yeri olarak gördüler ve yaşadıkları süreci ''Gelibolu mucizesi'' olarak tanımladılar. Gelibolu’da yaşadıklarını hiçbir zaman unutmayan bu insanlar, Gelibolu gurbetinden sonra kendilerini daima ''Gelibolulu'' olarak adlandırmış ve Gelibolu’daki kardeşlerini her zaman teşekkürle anmışlardı. Beyaz Ruslar Gelibolu'daki misafirlikleri boyunca Türklerle iyi ilişkiler kurmuş ve hiçbir ihtilaf yaşamamıştı. Türkler ve Ruslar için zor günleri temsil eden o günlerde zorluklar ve sorunlar, insani dayanışma örnekleriyle aşılmıştı.

Gelibolu’dan ayrılan Ruslar, Rusya hafızasının yurt dışındaki temsilcileri oldu. Nitekim, 22 Kasım 1921’de, yani Beyaz Rusların Gelibolu’ya ayak basmalarının yıl dönümünde Gelibolu’da Gelibolulular Derneği’ni kurdular.  Gelibolulular Derneği, Beyaz Rusların Gelibolu’dan ayrılmasından sonra Fransa’da, Macaristan’da, Bulgaristan’da, Çekoslovakya’da şubeler oluşturdu. Dernek ilerleyen yıllarda Belgrad, Sofya, Budapeşte, Prag, Brüksel, Paris, New York ve Los Angeles de bile örgütlendi. Gelibolulular Torunları Derneği’nin (Union des Descendants des Combattants Russes de Gallipoli) merkezi günümüzde Paris’te bulunuyor.

2005 yılında ÇOMÜ profesörlerinden Vedat Çalışkan ile Aydın İbrahimov bu konuyu araştırmaya başladı. İlk olarak köylerde yaşayan ve 80 yaşının üzerinde olan kişilerle görüşmeler yaptı. Bu süreçte Ruslar’ı hatırlayanlardan çok değerli bilgileri kayda geçirdiler. Bugün bu kişilerin büyük bölümü ne yazık ki hayatta değil. Araştırmacılar böylece yerel hafızayı geleceğe taşıma imkanı buldu. 

Prof. Dr. Çalışkan ve Prof. Dr. İbrahimov, çeşitli akademik yayınlar ve medya yoluyla Ruslar’ın Gelibolu yaşamını ayrıntılarıyla Türkiye’ye duyurmayı başardı. Araştırmacıların en büyük keşfi ise buğday ekilen tarlaların altında kaybolmuş olan, Büyük Rus Mezarlığı ve 1921 yılında inşa edilen anıtın yerini tespit etmek oldu. Yeniden inşa edilen anıt 17 Mayıs 2008 tarihinde resmi törenle açıldı.

Kaderin bir sonucu olarak geçmişte yaşamları Gelibolu’da kesişen bu iki ulusun dayanışma ve hoşgörü örnekleri adeta tarihe geçti. Beyaz Rus'ların yurtlarından çok uzakta, büyük bir yokluk içinde yeniden bir yaşam kurdukları Gelibolu, Rusya tarihi için de çok önemli bir değer oldu.
 
''Türk Rus Gelibolu kardeşliği''nin 100 yılı aşan tarihi, komşu ulusları barış içinde bir araya getirme misyonunu halen sürdürüyor. Bir zamanlar Gelibolu’da yaşananlar, günümüzde Türkiye ve Rusya’ya ortak tarihsel ve kültürel bağlarını hatırlatarak, kültürel diyaloğu ve iş birliğini geliştirmek için çok güçlü bir temel sağlıyor.

Beyaz Rusların varlığıyla birlikte Gelibolu’da özel bir kültürel mekan oluştu. Fakat Gelibolu’daki Beyaz Ruslar’ın tamamı Gelibolu’dan tahliye edilerek dünyanın çeşitli ülkelerine gönderilmişti. Bunun sonucunda Beyaz Ruslar’ın Gelibolu’da oluşturduğu kültürel izler (restoranlar, okullar, dükkanlar, şehirdeki peyzaj düzenlemeleri, mezarlıklar, anıtlar) kısa sürede kayboldu.